Stymulacja bazalna

Czy to możliwe, by poprzez specjalistyczne ćwiczenia sensoryczne pomóc osobom głęboko niepełnosprawnym w odczuwaniu siebie i własnego ciała? Jak poprawić jakość ich życia i pomóc wejść w kontakt ze światem zewnętrznym?
Odpowiedzią na te potrzeby może okazać się stymulacja bazalna – wykorzystywana dziś z powodzeniem na całym świecie, by nie tylko pielęgnować, ale również wykorzystywać potencjał drzemiący w pacjentach z niepełnosprawnością sprzężoną.

Czym jest stymulacja bazalna?

Stymulacja bazalna jest całościową stymulacją ciała od podstaw. Koncept pedagogiczny takiej metody rehabilitacji powstał w latach 70. w Niemczech. Jego pomysłodawcą był profesor Andreas Frohlich. Stymulacja bazalna stanowiła przełom w rehabilitacji i opiece nad dziećmi oraz dorosłymi dotkniętymi głębokimi niepełnosprawnościami, dawała bowiem nadzieję na nawiązanie z nimi swoistego kontaktu i polepszenie jakości ich życia.
Stymulacja bazalna ma być przede wszystkim rekompensatą braku doświadczeń w zakresie samodzielnego poruszania się i kontaktu ze światem zewnętrznym, który dla wielu chorych jest niedostępny.
Jest to propozycja pedagogiczna, która skupia się na:
dostarczaniu pacjentowi doświadczeń wielozmysłowych i bodźców środowiskowych oraz
tworzeniu bezpiecznego i pełnego harmonii miejsca, w którym będzie on mógł zyskiwać świadomość własnego ciała oraz docierających do niego bodźców.
Jednocześnie pacjenci uświadamiają sobie własną egzystencję – „czuję swoje ciało, a więc istnieję, jestem”. Brak możliwości odczuwania własnego ciała stopniowo odbiera bowiem pacjentom samoświadomość oraz świadomość otoczenia. Dopiero wówczas, gdy poprzez stymulację pozwolimy pacjentowi odczuć jego istnienie, przykryte mgłą choroby lub skutków wypadku, wówczas może on odzyskać poczucie sprawczości, uznanie dla siebie, samoocenę i jakość życia.

Dla kogo rekomendowana jest stymulacja bazalna?

Stymulacja bazalna jest rekomendowana dla osób głęboko upośledzonych intelektualnie oraz tych, którym niepełnosprawność praktycznie całkowicie ogranicza aktywność własną. Jeśli rozwój motoryczny pacjenta nie przekroczył piątego miesiąca życia, rozwój poznawczy natomiast dwunastego – stymulacja bazalna może okazać się godną polecenia metodą wydobywania z pacjenta jego potencjału.
Co warte podkreślenia, stymulacja bazalna może być stosowana bez względu na wiek pacjenta. Jest wykorzystywana, by pomóc zarówno dzieciom (również wcześniakom), jak i młodzieży, osobom dorosłym oraz osobom starszym.

Na czym polega stymulacja bazalna?

Stymulacja bazalna dąży do wzmacniania sensu i celu poszczególnych ruchów oraz ich pobudzania, choćby według naszych norm, minimalne. Aby zrekompensować pacjentowi brak własnych doświadczeń życiowych, poprzez stymulację bazalną (która stanowi niejako „bazę” rozwoju) można wypracowywać z pacjentem komunikację na miarę jego możliwości, świadomość własnego ciała oraz wzmacniać kompetencje niezbędne do życia.

Wyróżnia się kilka rodzajów stymulacji:

Stymulacja somatyczna
Oparta jest na doświadczaniu dotyku i polega na masażu ciała i/lub twarzy. Podczas niej dziecko powinno czuć się bezpiecznie, a co za tym idzie obniżyć napięcie mięśniowe, zrelaksować się i wyrównać oddech. Stymulacja somatyczna wspomaga również symetrię ciała oraz rytm biologiczny. W praktyce często zdarza się, że dzieci podczas stymulacji somatycznej zasypiają. Ważne, by reagować na każdy najmniejszy ruch pacjenta, dostosowywać ucisk i tempo masażu do jego reakcji oraz odpowiadać na nie, co sprzyja wypracowywaniu różnych form komunikacji z pacjentem. Stymulacja somatyczna może być prowadzona przy użyciu różnych, łatwo dostępnych przedmiotów – suszarki do włosów, gąbki morskiej, kawałka naturalnego futra czy skóry.

Stymulacja oralna (uwrażliwianie ust)
Jest to masaż ust i jamy ustnej pacjenta w celu ich uwrażliwienia. Stymulacja oralna może być częścią stymulacji somatycznej. Jeśli jest to możliwe – powinno się ją wykonywać również dłonią pacjenta. Rekompensuje to pacjentowi częsty brak doświadczeń związanych z wkładaniem różnych przedmiotów do ust w okresie dzieciństwa. Ponadto, w stymulacji oralnej można wykorzystywać np. gryzaki lub patyczki bazalne. Stymulacja oralna podnosi kompetencje dziecka dotyczące m.in. przyjmowania pokarmów i poprawia koordynację ręka-oko.

Stymulacja wibracyjna
Polega na mocnej stymulacji całego ciała pacjenta, aby umożliwić mu jego głęboką percepcję. Dzięki niej może on odczuwać również granice swojego ciała. Stymulacja taka prowadzona jest na sześciu stawach. Sprzyja to budowaniu świadomości własnego ciała, która jest tak ważna dla pacjentów z niepełnosprawnością sprzężoną.
Stymulacja wibracyjna może być wykonywana zarówno w sposób manualny (dla pacjentów z epilepsją), jak i mechaniczny przy wykorzystaniu na przykład specjalnej poduszki wibracyjnej. Ważne, by podopieczny po sesji stymulacji wibracyjnej miał czas tylko dla siebie w samotności, aby przetworzyć bodźce, których doświadczył.

Stymulacja westybularna (in. przedsionkowa)
Stymulacja odbywa się często na hamakach, siatkach i siedziskach do ruchu obrotowego, fotelach na biegunach, piłkach lekarskich czy trampolinach. Koncentruje się ona na doświadczaniu ruchu. Pomaga w rozwijaniu zdolności do utrzymania ciała w określonej pozycji i kształtowaniu poczucia orientacji. Ponadto, jej efektem jest wzrost koncentracji uwagi (również wzrokowej), doświadczanie ciężaru własnego ciała oraz regulacja stanów emocjonalnych.

W czym stymulacja bazalna pomoże w praktyce?

Stymulacja bazalna pomoże rodzicom dobrać odpowiednią pozycję dziecka zarówno w momentach jego aktywności, jak i odpoczynku. Dodatkowo, nauczy rodziców takich form pracy z dzieckiem, które będą aktywizować zarówno jego ciało, jak i mózg. Dzięki stymulacji bazalnej możliwe jest poszukiwanie sposobu na komunikację z pacjentem, wspieranie jego rozwoju komunikacyjnego oraz organizacja pielęgnacji dziecka w efektywny i wspierający sposób. W praktyce stymulacja bazalna pozwoli również przygotować pacjentowi kawałek jego własnego świata, czyli kącik bazalny.

Czym jest kącik bazalny i jak go przygotować?

Na koniec warto wyjaśnić czym jest kącik bazalny, jaką odgrywa rolę w samym procesie stymulacji i jak go przygotować. Kącik bazalny, nazywany też niszą bazalną, jest miejscem przygotowanym specjalnie dla pacjenta i jemu tylko dedykowany. Głównym celem tej przestrzeni jest zapewnienie osobie niepełnosprawnej poczucia bezpieczeństwa podczas aktywności, odpoczynku czy kontaktu z bliskimi.

Kącik bazalny jest pierwszym elementem stymulacji bazalnej prowadzonej w domu. W gruncie rzeczy jest on dość łatwy do stworzenia, może znajdować się prawie wszędzie, nie wymaga dużych nakładów finansowych. Ważne, by było to miejsce spokojne, niezbyt duże i intymne, najlepiej w jakikolwiek sposób odgrodzone. Znajdują się w nim zazwyczaj wałki, huśtawki, poduszki bazalne, hamaki i misy do kołysania, poduszki i węże wibracyjne oraz inne pomoce bazalne – jednym słowem cały „bazalny” świat. Nie można oczywiście zapomnieć o materacu. Ten ostatni element jest niezwykle ważny, musi bowiem zostać dopasowany do potrzeb pacjenta – wysoki i miękki będzie przeznaczony dla pacjentów spastycznych, niski i twardy natomiast dla pacjentów z hipotonią. Kącik bazalny jest bowiem miejscem, gdzie dziecko doświadcza różnych wrażeń zmysłowych, dzień po dniu zyskując coś bezcennego – świadomość samego siebie i świata zewnętrznego.

Metoda Stymulacji Bazalnej jest stosowana u nas w ośrodku dla pacjentów w śpiączce , pacjentów z ograniczoną percepcją, pacjentów po wypadkach, pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi i pacjentów bólowych.